Botsende wetten en regels

In sommige gevallen raakt een burger zoek in een ballenbak van wet- en regelgeving, waardoor een probleem niet wordt opgelost. Hoe komt dat? Daar zetten we bij IPW graag de tanden in.

Veel publieke professionals, bestuurders en beleidsmakers zeggen dagelijks dat regels in de weg zitten. De hypothese van de actieonderzoekers van het IPW is niet dat afzonderlijke regels in de weg zitten, maar dat het de botsingen zijn die tussen verschillende regels plaatsvinden; regels die verschillende doelen nastreven. Dit noemen we interferentie tussen regels. Op basis van vijf praktijkcasussen onderzochten we voor Staat van de Uitvoering de interferentie van regels. We ontdekten daarbij drie types van interferentie van regels die in de praktijk maken dat een probleem niet wordt opgelost.

Interferenties

Er is al veel onderzoek gedaan naar afzonderlijke regels en wetten, maar bij enkelvoudige problemen zitten die zelden in de weg. De complexiteit ontstaat juist wanneer mensen gebruik maken van meerdere voorzieningen die aan verschillende wetten verbonden zijn. Bijvoorbeeld in situaties waarbij mensen gebruik maken van een uitkering (Participatiewet), de ALO-kop (Wet kgb) en jeugd-ggz (de Jeugdwet) en ze daarnaast ook nog in de schuldsanering zitten (Wgs of Wsnp). Verschillende wetten en dus voorzieningen, kennen dan verschillende voorwaarden die niet altijd op elkaar aansluiten. Van de ene wet moet je zus, van de andere wet moet je zo, zogezegd.

Onze hypothese is niet dat afzonderlijke regels in de weg zitten, maar dat het de botsingen zijn die tussen verschillende regels plaatsvinden, regels die verschillende doelen nastreven. Dit noemen we interferentie tussen regels. Wanneer er interferentie tussen regels optreedt is er een andere handelingsstrategie nodig dan het schrappen van individuele regels die in de weg zitten. Immers, zelden hebben individuele wetten en regels slechts een negatief effect. Ze pakken ook goed uit voor mensen. Het schrappen van die regels leidt dan ook tot negatieve effecten voor mensen waar die regels wel goed uitpakken.

In de praktijk

Op basis van vijf praktijkcasussen hebben we de interferentie van regels onderzocht. Het zijn casussen waarin mensen vastliepen in wet- en regelgeving. We hebben dit gedaan door per casus te analyseren welke wetten van toepassing waren. Per wet hebben we bekeken vanuit welk mensbeeld die wet opgesteld is, wat er in de memorie van toelichting staat over de bedoeling van de wet, welk wetsartikel van toepassing is op de casus, hoe dit vertaald is in de werkinstructies en welke instellingen betrokken zijn bij de uitvoering. Daarnaast onderzochten we per casus de interferenties tussen wetten en andere sturingsinstrumenten zoals financiering, accountability, governance, beleid en de modus operandi. Allemaal actoren die net zo goed een rol spelen op de mogelijkheid van passende voorzieningen of hulp.

In deze samenvatting van ons onderzoek lees je de belangrijkste ontdekkingen. Je kunt ook het volledige rapport lezen.