De toekomst van de jeugdzorg
De doorgeslagen specialisatie in de jeugdhulp leidt vaak tot miscommunicatie waar de jeugd uiteindelijk de dupe van is. De oplossing is dan ook niet om de hulp nog meer te specialiseren, maar juist om te investeren in andere domeinen, zoals bestaanszekerheid, wonen, onderwijs en volwassen GGZ. Zo komen we samen weer tot jeugdwerk dat werkt.
Explosieve toename jeugdzorg
Er is op dit moment veel te doen in de jeugdsector. Nederland blinkt op Europese lijstjes uit in aantallen uithuisplaatsingen en onder toezicht stellingen. Medische diagnoses en indicaties bij kinderen nemen niet alleen toe, maar worden ook steeds zwaarder en worden op steeds jongere leeftijd toegekend. Er is een explosieve toename van jeugdzorg. Eén op de zeven kinderen in Nederland ontvangt op dit moment een vorm van jeugdzorg (dit was tien jaar geleden nog 1 op 20). Gemeenten en tweede kamerleden spreken van een jeugdzorgcrisis. Al decennia probeert men met nieuw jeugdzorgbeleid de kentering in te zetten die moet leiden tot kortere en lichtere interventies. Maar elk nieuw stuk beleid leidt tot precies het tegenovergestelde. En de maatschappelijke gevolgen voor gezinnen en kinderen zijn groot. Om maar te zwijgen van de maatschappelijke kosten.
Het Instituut voor Publieke Waarden heeft de afgelopen tien jaar op verschillende manieren actieonderzoek gedaan in de jeugdzorgsector. Van het monitoren van de eerste jeugdbeschermingstafel in Den Haag tot het grootschalig helpen van gezinnen in de schulden met een zorgverzekeraar. Van het ontwikkelen van een indicatievrije BSO-plus tot onderzoeken van de jeugdbeschermingsketen in het kader van de Toekomstscenario. We hebben gezien dat de vloek van eerder en zwaarder ingrijpen het hele land domineert. En we werken hard om deze te doorbreken.
De diagnose van de oplossing
Onze missie is om gezinnen, jongeren en kinderen weer simpelweg te helpen en om een systeem te creëren waarin dit voor eenieder mogelijk is. Hiervoor hanteren wij een diagnose van de oplossing. Deze bestaat uit drie stellingen:
Bestaanszekerheid eerst
Focus op bestaanszekerheid doet zorgvragen afnemen. Met onze Doorbraakmethode zien we deze hypothese telkens bevestigd. Met behulp van de ministeries van JnV, OCW, BZK, SZW en VWS ontwikkelden we de Doorbraakmethode door in een digitale tool waar nu meer dan 2.000 professionals in 103 gemeenten mee werken. In 2021 hielpen ze 1.000 huishoudens aan een plan en een doorbraak. Deloitte becijferde dat dit 16,6 miljoen euro aan zorgkosten bespaarde. Jeugdzorgkosten en Wmo-kosten vormden verreweg het grootste deel van die besparingen. Dat zien we continu bij de Doorbraakmethode: mensen uit de bureaucratie helpen door te focussen op bestaanszekerheid doet de zorgvraag afnemen.
Daarom kijken wij altijd eerst breed naar wat er nodig is in het huishouden. Dat helpt om te komen tot een effectief plan. We bedoelen met bestaanszekerheid: inkomen, schulden, wonen, maar ook basale (mentale) gezondheidszorg voor ouders. Dit zijn allemaal factoren die van invloed zijn op de ontwikkeling van het kind. En het betekent dus ook dat de oplossing voor de jeugdhulpcrisis op andere domeinen te vinden is.
Collectief
Daarnaast kampt de jeugdzorg met een probleem waar het bredere sociale domein aan lijdt. Vrijwel iedere voorziening werkt individualiserend. Dat wil zeggen: er zijn individuele indicaties voor nodig. Nergens wordt het collectief aangesproken, aangewend of gefaciliteerd. Terwijl beleid bol staat van maatschappelijke verantwoordelijkheid als doelstelling. We zien wél 185 individuele opvoedondersteuningstrajecten achter de voordeur in een gebied, maar geen poging om samen met ouders een gratis kinderopvang te beginnen (voor 30% van het bedrag van de opvoedondersteuning) waar een aantal van hen kan en wil werken. Wél 63 ondertoezichtstellingen en 44 uithuisplaatsingen in één postcodegebied, maar geen gesprek met de buurt om te kijken hoe dat omlaag kan. ‘It takes a village to raise a child’ komt daardoor niet van de grond. Terwijl juist dat broodnodig is.
Daarom bouwen wij aan collectieve initiatieven of proberen mooie burgerinitiatieven een duurzame plek te geven in het speelveld. Zie ook het boekje: informele zorg in het gezin.
Sturingsinnovatie
De jeugdzorgsector gaat zich niet anders gedragen als er niet anders gestuurd gaat worden. We hebben jaren van cultuurinterventies achter ons, waarin jeugdprofessionals en jeugdbeschermers worden opgeroepen om te doen wat nodig is. Maar aan het eind van de dag worden zij ter verantwoording geroepen op risico assessments en veiligheidsinterventies. De inrichting van wet- en regelgeving, financiering, accountability en governance in de jeugdkoker is nog niet gericht op een verbreding van kijken en handelen en collectiviseren. Dat het sommige professionals lukt om toch integraal te werken voor gezinnen is niet dankzij maar ondanks het systeem.
Daarom ontwikkelen wij met lokale overheden nieuwe sturingsinstrumentaria. Denk aan ontschotting van financiering, nieuwe vormen van impactgedreven verantwoording, duurzame samenwerking en harmonisering van wet- en regelgeving.
