Anders sturen

Als overheid of maatschappelijke organisatie staat de maatschappelijke opgave vaak centraal: gezondheid, veiligheid, preventie en het waarborgen van de menselijke maat. Maar hoe vaak wordt er écht gekeken naar de onderliggende systemen die deze opgaven ondersteunen? Een aanzet en een podcast.

Samen voor duurzame maatschappelijke verandering

In de buik van onze bureaucratie schuilen vaak verouderde beheersinstrumenten die niet langer aansluiten bij de complexe vraagstukken van vandaag. Pogingen tot verandering stranden keer op keer, omdat dezelfde regels, wetgeving en financieringsstructuren worden gebruikt. Dit is vooral een uitdaging wanneer domein-overstijgend werken nodig is. Het resultaat? Verandering blijft incidenteel en mist de kracht om écht impact te maken.

Om maatschappelijke innovatie mogelijk te maken, moet het bureaucratische systeem zelf meebewegen. Alleen door structurele verandering in het systeem te realiseren, kunnen we ruimte creëren voor duurzame vooruitgang.

Sturingsinstrumenten

Om te begrijpen hoe de bureaucratie werkt en hoe je deze verandert, moeten we er eerst dieper induiken. Wat verstaan we onder 'het systeem'? Bureaucratie is in de kern ontworpen om impact te maken in de vorm van verandering in de samenleving. Verandering van iemands inkomen, zorg, wonen, werk of onderwijs. Bureaucratie kun je opvatten als een verzameling van sturingsinstrumenten om die verandering te realiseren. Er zijn talrijke sturingsinstrumenten. Wij focussen ons nu vooral op:

• Wet- en regelgeving 
  Met wetten en regels kun je verbieden, gebieden, verplichten, kortom: sturen.
• Geld 
  Een van de krachtigste instrumenten om mee te sturen.
• Accountability 
  Verantwoording geeft antwoord op de vraag of publieke middelen effectief besteed zijn. Is het doel gediend?
• Governance en organisatie
  De manier waarop publieke besluitvorming is georganiseerd is van belang voor de effectiviteit.
• Communicatie
  Publieke organisaties verleiden en overtuigen mensen om hun boodschap aan de man te brengen.

Afgestompte bureaucratie

Sturingsinstrumenten hebben een positieve werking, maar kennen een aantal schaduwzijden. Die schaduwzijden zorgen ervoor dat kwetsbare mensen eerder uitgesloten worden van hulp, dan dat de bureaucratie vóór hen werkt. 

Wetten en regels: er zijn er teveel, ze botsen en zitten elkaar in de weg of worden gebruikt als excuus: 'Dat mag niet'. We zien door de rechtmatigheid de rechtvaardigheid niet meer.
Geld en financiering: er zijn teveel potjes en geldstromen op inspanning gericht en niet op resultaat. De prikkel is ondergeschikt aan het volume. We zien door het geld het rendement niet meer.
Governance/bestuur en organisatie: traditionele polder; burger, inwoner, cliënt, leerling, patiënt zijn nergens te bekennen aan de tafel waar beslissingen voor hen worden gemaakt. Het toekomstig belang is niet vertegenwoordigd. We zien door de overleggen de mensen niet meer.
Accountability/verantwoording: er zijn output KPI's en er is input verantwoording. Verantwoording wordt het doel, gezamenlijke verantwoording blijft vaak achterwege. Er is veel data, maar weinig informatie en kennis. We zien door de KPI's het resultaat niet meer.
Communicatie: politiek-ambtelijke sensitiviteit is dominant geworden in de politieke communicatie. Bedoelingen en opvattingen in plaats van realiteit en feiten. We zien door de communicatie de boodschap niet meer. 

De bureaucratie werkt niet effectief meer, de instrumenten zijn als het ware 'afgestompt'. Hoe kunnen we effectiever en in samenhang sturen door sturingsinstrumenten ander in te zetten of vorm te geven?

Vitalisering bureaucratie 

Als we anders willen sturen, moeten we onze sturingsinstrumenten doorontwikkelen voor deze tijd. Waarmee ze vatbaar worden voor de ontwikkelingen in de samenleving. Natuurlijk vergt een dit lange adem, want ook hier zullen onverwachte effecten van goede bedoelingen optreden. Samen leggen we de puzzel van hoe dat er in de praktijk uit kan zien. Een aanzet tot eerste vitalisering van de bureaucratie door sturingsinnovatie:

• Laten we wetgeving harmoniseren in plaats van nieuwe wetten maken.
• Laten we bureaucratievrij geld en revolverende fondsen aanwenden, in plaats van P (prijs) x Q (hoeveelheid) financiering en tientallen potjes.
• Laten we samen met mensen besturen. Individuen en groepen. Het betrekken van bewoners bij de oplossingen voor de problemen die ze ervaren is een belangrijke instrumentele vernieuwing.
• Laten we outcome (resultaat) en impact monitoren in plaats van KPI's die monitoren welke input er is geleverd.

Met overheden en maatschappelijke organisaties duiken we de diepte van het systeem - de buik van de bureaucratie - in. Zo leren we anders sturen in de praktijk. 

Meer weten? Luister de Podcast De Publieke Ruimte - Albert Jan Kruiter over sturingsinstrumenten